Sztukateria - czym jest? Sztukateria gipsowa, ścienna, przysufitowa

Sztukateria to starożytna technika zdobienia sufitów, ścian i fasad budynków, która cieszy się popularnością do dziś. Jak wyglądają nowoczesne sztukaterie i czym różnią się od tych tworzonych w starożytności? Z jakiego materiału sztukateria najlepiej sprawdza się we współczesnych wnętrzach i w jakim pomieszczeniu sztukateria nie pasuje? Podpowiadamy jak dopasować sztukaterię do aranżacji pomieszczenia i jak wyglądają współczesne sztukaterie fasadowe.

Czym jest sztukateria?

Sztukateria to jedna z najstarszych technik zdobienia ścian, sufitów i fasad budynków. W starożytności sztukateria była alternatywą dla drogich płaskorzeźb zdobiących fasady i wnętrza budynków. Na przełomie wieków sztukateria zastąpiła dekoracje ścian i sufitów rzeźbione w naturalnym kamieniu przez znanych artystów. Oprócz walorów estetycznych starożytne sztukaterie miały za zadanie podkreślenie rangi budynku oraz statusu społecznego jego właścicieli. Najbardziej ozdobne sztukaterie powstawały w baroku, wówczas to misternie wykonane i bardzo ozdobne sztukaterie malowano na kolor złoty. Barokowe sztukaterie były synonimem luksusu i bogactwa, które podkreślano właśnie złotym kolorem farby. Starożytne i barokowe sztukaterie były alternatywą dla drogich kamiennych płaskorzeźb, dlatego ówcześni budowniczowie szukali materiałów niedrogich, łatwych w obróbce i trwałych. Pierwsze sztukaterie powstawały z gipsu z domieszka marmurowego pyłu i z drewna. Współczesne sztukaterie najczęściej powstają z polipropylenu, poliuretanu i styropianu, czyli lekki, łatwych w obróbce, trwałych i niedrogich materiałów.

Sztukateria - najpopularniejsze wzory

Dawne sztukaterie to przede wszystkim bardzo ozdobne motywy florystyczne, a także sztukaterie przypominające płaskorzeźby, które przedstawiały ludzkie twarze, wizerunki starożytnych bożków, aniołów i inne postacie. Aż do II wojny światowej sztukaterie były bardzo mocno zdobione, a ich twórcy wyznawali zasadę, że im więcej elementów dekoracyjnych na sztukaterii tym lepiej. Dlatego też dawne sztukaterie miały bardzo bogate wzornictwo i często dodatkowo barwione je i malowano na kolor złoty lub srebrny. Współczesne sztukaterie nadal mają za zadanie zdobić fasady budynków, sufity i ściany, jednak coraz częściej spotykamy subtelne sztukaterie, które zachwycają prostą linią i delikatnymi motywami florystycznymi. Od kilku lat bardzo modne są futurystyczne poliuretanowe sztukaterie w geometrycznych kształtach, które można dodatkowo podświetlić listwą LED. Takie sztukaterie w niczym nie przypominają starożytnych i barokowych, ale są doskonałym elementem dekoracyjnym w nowoczesnych minimalistycznych aranżacjach.

Sztukaterie - kolorystyka

W starożytności sztukaterie najczęściej występowały w kolorze białym, ponieważ montowane je na kolorowych ścianach, dzięki czemu te "mini płaskorzeźby" w tańszej wersji pięknie kontrastowały ze ścianami i wyglądały bardzo ozdobnie i wysuwając się na pierwszy plan. W baroku sztukaterie występowały w kolorze złotym i łączono je ze wzorzystymi barokowymi malunkami na ścianach. Na przełomie wieków modne były również drewniane sztukaterie, które pozostawiano w kolorze naturalnego drewna, a ich twórcy zdobyli je pięknymi motywami. Pięknie zdobione drewniane sztukaterie nadal można podziwiać w tradycyjnych podhalańskich domach.

W XIX i XX wieku sztukaterie ponownie występowały w różnych odcieniach bieli od śnieżnobiałych w kolorze bardzo jasnego gipsu po antyczną biel. Obecnie coraz częściej sztukateria jest malowana na kolor ścian lub barwę kontrastującą ze ścianami. Kolor sztukaterii jest dobierany do aranżacji, nikogo też nie dziwi sztukateria malowana na kolor ścian lub w bardzo zdecydowanej i mocno kontrastującej barwie.

Funkcje sztukaterii

Pierwotnie sztukateria pełniła jedynie funkcję dekoracyjną i miała za zadanie podkreślić bogactwo i luksusowy charakter budynku oraz status społeczny jego właścicieli. Obecnie coraz częściej dekoratorzy wnętrz wykorzystują sztukaterię w celu "oszukania" przestrzeni, obniżenia lub wysmuklenia ścian, powiększenia lub optycznego zmniejszenia powierzchni. Współczesne sztukaterie to cała gama wzorów, w sprzedaży dostępne są sztukaterie do malowania oraz gotowe w dowolnym kolorze. Jeszcze 20-30 lat temu większość sztukaterii stanowiły gipsowe rozety i narożniki dedykowane do ozdoby sufitów. Nowoczesna sztukateria zdobi również ściany i jest produkowana z gipsu, styropianu, polistyrenu i polipropylenu w przypadku sztukaterii sufitowych oraz z drewna do dekoracji niższych partii ścian.

Do jakiego wnętrza pasują sztukaterie?

Pierwsze sztukaterie pojawiały się w bogatych pałacowych wnętrzach, dlatego też przez długie lata sztukaterie były zaszufladkowane w kategorii dekoracji zarezerwowanych do stylu klasycznego i pałacowego. Jednak współcześni dekoratorzy wnętrz odchodzą od typowych dla tej techniki zdobienia rozet i ozdobnych narożników ścian, na rzecz prostych w formie gzymsów i podwyższonych listew podłogowych i geometrycznych sztukaterii tworzących gustowne proste i dalekie od stylu pałacowego sztukaterie naścienne.

Do najpopularniejszych elementów sztukaterii wykorzystywanych we współczesnych aranżacjach wnętrz należą:

• Pilaster, czyli element dekoracyjny przymocowany do narożnika ściany imitujący ozdobną kolumnę lub filar. Pilastry w nowoczesnych wnętrzach są proste i najczęściej montowane w celu optycznego podniesienia sufitu. Pilastry montujemy w duecie z wysokimi listwami podłogowymi. W dużych wnętrzach pilastry uzupełnia się gzymsami, na małej powierzchni ozdobne gzymsy sprawiają, że mały metraż sufitu zostaje wyeksponowany a pomieszczenie optycznie zmniejszone.
• Płycina, czyli żłobiony element dekoracyjny w kształcie kwadratu, prostokąta, rombu, koła lub owalny, który wygląda jak "wycinek" dekoracyjnej ściany. Płycina we współczesnych wnętrzach najczęściej występuje na ścianie nad kominkiem. W eleganckich wnętrzach w stylu glamour płycinę można zamontować również na ścianie za kanapą lub nad piękną komodą na wysoki połysk. Współczesne płyciny najczęściej są białe lub malowane na kolor srebrny w przypadku eleganckich wnętrz w stylu glamour. W nowoczesnych minimalistycznych aranżacja płyciny malujemy na mocne zdecydowane barwy jak czarny, czerwony lub na butelkową zieleń.
• Faseta - czyli element sztukaterii, który montuje się w narożnikach ścian tuż pod sufitem. Fasety bardzo modne były w latach 80 i 90 XX. Faseta zaokrągla narożniki pomiędzy sufitem i ścianą. We współczesnych wnętrzach fasety wykorzystuje się do korygowania nieumiejętnie wykonanych narożników w starym budownictwie oraz jako element dekoracyjny we wnętrzach w stylu klasycznym i pałacowym. Faseta sprawia, że sufit subtelnie łączy się ze ścianą. Mocno zdobione fasety idealnie uzupełniają aranżacje stylowych salonów i jadalni.
• Portal, czyli dekoracyjne obramowanie drzwi, to element sztukaterii, który występuje w wielu wzorach,a jego zadaniem jest podkreślenie futryny okiennej i oraz wyeksponowanie drzwi. Portale we współczesnych wnętrzach stosuje się również wokół okien, szerokie stopniowane sztukaterie wokół futryn wizualnie powiększają okna i są doskonałym rozwiązaniem we wnętrzach malowanych na ciemne kolory. Portale najczęściej występują w kolorze białym i doskonale kontrastują ze wszystkimi barwami ścian. Portal jest też dobrym pomysłem na ciekawe zaaranżowanie dużej pustej ściany, która dzięki portalowi zostanie "udomowiona". Kilka portali pomalowanych na kolor ściany w kształcie prostokątów i kwadratów z powodzeniem może imitować drogą angielską boazerię. Atutem tego rozwiązania jest dużo mniejsza strata powierzchni, ponieważ taki portal tworzymy ze styropianowych lub drewnianych listewek, a boazeria angielska pokrywa całą ścianę, zmniejszając pomieszczenie o kilka centymetrów.

Sztukateria - rodzaje

Do wyboru mamy:

• sztukaterię gipsową;
• sztukaterię styropianową;
• sztukaterię z tworzyw sztucznych,
• sztukaterię drewnianą;
• sztukaterię zewnętrzną.

Sztukateria gipsowa - właściwości, cena

Sztukateria gipsowa - bardzo popularna przed laty do XVIII wieku - była połączeniem gipsu i marmurowego pyłu. Jednak już na początku kolejnego stulecia gipsowe elementy sztukaterii zostały pozbawione tego luksusowego dodatku i do dzisiaj powstają z czystego gipsu. Małe gipsowe elementy sztukaterii są odlewane do form i najczęściej można je dostać w bardzo fantazyjnych wzorach. Duże sztukaterie powstają najczęściej z połączenia kilku mniejszych odlewów, które łączy się podczas montażu na ścianie lub na suficie. Duże elementy sztukateryjne z gipsu powstają bezpośrednio w miejscu montażu i są wykonywane techniką ciągnioną, poprzez wykonanie odlewu na formie przymocowanej do ściany lub do sufitu. O ile montaż gipsowej sztukaterii nie należy do trudnych w przypadku małych elementów, można go wykonać samodzielnie. To już wykonanie dużej sztukaterii gipsowej techniką ciągnioną wymaga wprawnej ręki fachowca i nie warto samodzielnie kombinować, gdyż efekt może być daleki od oczekiwanego.

Sztukaterię gipsową montuje się za pomocą dedykowanego kleju. Przed przyklejeniem sztukaterii gipsowej należy oczyścić powierzchnię z farby i innych warstw i przyklejać ozdobne elementy bezpośrednio na tynk. Na sztukaterię nakładamy klej i dociskamy do ściany lub sufitu. Na około 3-4 godziny należy za pomocą podpórki lub taśmy podtrzymać sztukaterię, zanim klej zwiąże. Po dwóch dnia sztukaterię można pomalować na wybrany kolor. Sztukateria gipsowa nie nadaje się do pomieszczeń o podwyższonej wilgotności, gdyż gips nasiąka, staje się ciężki, kruszeje i może odpadać.

Koszt sztukaterii gipsowej waha się od kilkudziesięciu do kilkuset złotych za pojedynczy element i w porównaniu do sztukaterii z tworzyw sztucznych jest kilkakrotnie wyższy. W tym wypadku płacimy za sztukaterię, która jest wykonana w najbardziej zbliżony sposób do pierwotnego i materiał, który jest znany i stosowany w wyrobie sztukaterii już od starożytności. Czy warto inwestować w gipsową sztukaterię? Mała odporność na wilgoć i uszkodzenia mechaniczne sprawia, że coraz więcej osób decyduje się na sztukaterię styropianową, z tworzyw sztucznych lub drewna w przypadku dużych portali.

Sztukateria styropianowa - właściwości

Sztukateria styropianowa jest bardzo lekka, dlatego idealnie sprawdza się do dekorowania sufitów. Sztukateria styropianowa należy do najtańszej sztukaterii, jest łatwa w montażu. Listwy i dekoracje ze styropianu podobnie jak gipsowe przyklejamy do ściany i można je malować po związaniu kleju. Sztukateria styropianowa doskonale sprawdza się do wykonania dekoracji imitującej angielską boazerię. Przewagą tego rodzaju sztukaterii jest większa odporność na wilgoć niż w przypadku sztukaterii gipsowej i drewnianej. Pojedynczy element sztukaterii ze styropianu kosztuje od około 8 zł do około 20 - 30.

Sztukateria z tworzyw sztucznych, czyli sztukateria z polipropylenu i poliuretanu - właściwości

Sztukaterie z polipropylenu i poliuretanu są lekkie, a ich zaletą jest bardzo bogate wzornictwo. Sztukaterie z tworzyw sztucznych można montować na suficie i ścianach po docięciu. Fachowo zamontowane i starannie pomalowane wyglądają jak misternie wykonane kamienne lub gipsowe sztukaterie. Elementy dekoracyjne ścian i sufitów z polipropylenu i poliuretanu doskonale sprawdzają się zarówno w nowoczesnym, jak i starym budownictwie. W tym drugim przypadku bez problemu znajdziemy sztukaterię wzorowaną na oryginalnej sztukaterii sprzed kilkuset lat. Ten rodzaj dekoracji montujemy na dedykowany klej po uprzednim oczyszczeniu powierzchni. Po zastygnięciu i całkowitym związaniu kleju sztukaterię z polipropylenu i poliuretanu można pomalować na wybrany kolor.

Drewniana sztukateria - właściwości

Drewniana sztukateria jest najczęściej wykorzystywana do tworzenia portali wokół drzwi i okien oraz jako element dekoracyjny imitujący boazerię angielską. Drewniana sztukateria najczęściej zdobi ściany, rzadziej sufity stylowych domów. Sztukaterię z drewna można pozostawić w naturalnym kolorze drewna lub dowolnie pomalować. Ten rodzaj dekoracji wnętrz można spotkać na Podhalu, gdzie od setek lat w tradycyjnym budownictwie ściany góralskich domów zdobią piękne drewniane ornamenty i rozety. Drewnianą sztukaterię ze względu na jej ciężar najbezpieczniej jest zamontować za pomocą wkrętów, pomalowana obustronnie lakierem bezbarwnym jest odporna na wilgoć i znacznie bardziej odporna na uszkodzenia mechaniczne.

Sztukateria zewnętrzna - rodzaje i właściwości

Sztukateria zewnętrzna jest stosowana w architekturze już od starożytności. Praktycznie w każdej epoce architekci wykorzystywali elementy sztukaterii zewnętrznej, które różniły się od siebie zastosowanym materiałem, wzornictwem i wielkością. Najpiękniejsze sztukaterie zewnętrzne powstawały w baroku i romantyzmie. Obecnie najpiękniejsze sztukaterie zewnętrzne można spotkać na fasadach zabytkowych kościołów i świątyń oraz na elewacjach dawnych pałaców. Do dzisiaj zachowały się również bogato zdobione fasady przedwojennych kamienic, które są zdobione florystycznymi elementami sztukaterii oraz sztukaterią imitująca płaskorzeźby. Do elementów sztukaterii zewnętrznej zaliczamy:

• gzymsy,
• kolumny,
• rozety,
• fasety,
• pilastry.

Współczesna sztukateria zewnętrzna różni się znacznie od tej stosowanej przed laty i ma najczęściej prostą formę. Mówiąc o współczesnej sztukaterii zewnętrznej najczęściej mamy na myśli geometryczne gzymsy i portale, które sprawiają, że fasada budynku staje się bardziej ozdobna i nabiera wyjątkowego charakteru. Do najczęściej spotykanych obecnie elementów sztukaterii elewacyjnej zaliczamy sztukaterie:

• nadokienne,
• między piętrowe,
• wieńczące,
• dekoracje narożników.

Rolą współczesnej sztukaterii jest podkreślenie minimalistycznej prostej geometrycznej fasady, dzięki której bryła budynku nabiera nowoczesnej lekkie i przejrzystej formy. Sztukateria elewacyjna jest wykonana z lekkich i odpornych na uszkodzenia mechaniczne i promienie UV materiałów takich jak styropian, polipropylen i poliuretan. Podobnie jak sztukaterie wewnętrzne również fasadowe można malować na dowolny kolor. Obecnie bardzo modne są sztukaterie o prostej formie np. listwy oddzielające piętra, listwy pogrubiające podstawę tarasów i balkonów, a także proste portale wokół drzwi i okien. Największą popularnością cieszą się od kilku lat zewnętrzne sztukaterie narożne, podkreślające kształt budynku.

Sztukateria istnieje w architekturze od tysięcy lat i jest techniką zdobienia fasad, ścian wewnątrz budynków i sufitów zewnętrznych, która niezmiennie do starożytności rozwija się i ewoluuje. Dzięki sztukaterii na pozór zwyczajne pomieszczenia i elewacje zyskują niespotykany zachwycający charakter. Jedną z głównych różnic między dawnymi sztukateriami, które oglądamy na fasadach i sufitach zabytkowych budynków, jest sprowadzenie sztukaterii uważanej niegdyś za dzieło sztuki do poziomu do wyrobu rzemieślniczego, a nawet przemysłowego. Ręcznie robione sztukaterie w dzisiejszych czasach jest coraz trudniej kupić.